Juho Paukkunen (päivitetty 3.1.2023)
Pistiäisten lahko on perinteisesti jaettu kahdeksi alalahkoksi, joista sahapistiäiset (Symphyta) muodostavat evolutiivisesti vanhimman ryhmän ja hoikkatyviset (Apocrita) myöhemmin kehittyneen pistiäisten enemmistön. Hoikkatyviset puolestaan jaetaan kätköpistiäisiin (Parasitica) ja myrkkypistiäisiin (Aculeata). Edellä mainituista pistiäisryhmistä sahapistiäiset ja kätköpistiäiset ovat ns. parafyleettisiä ryhmiä, joiden jäsenillä on yhteinen kantamuoto, mutta joihin ei kuulu kaikkia ko. kantamuodon jälkeläisiä.
Ernst Haeckelin (1834-1919) hahmotelma eliökunnan evoluutiopuusta vuodelta 1866 © Wikipedia Commons
Maailmasta tunnetaan yhteensä 28 pistiäisyläheimoa ja 141 -heimoa. Yläheimoista 24 ja heimoista 87 on tavattu Suomesta (Taulukko 1). Lisäksi on kuvattu lukuisia fossiilisia heimoja, joihin ei kuulu nykyisin eläviä lajeja. Aguiar ym. (2013) julkaisivat yhteenvedon maailman pistiäisheimoista ja niiden lajimääristä. Aguiarin ym. luettelosta kuitenkin puuttuvat heimot Ammoplanidae, Astatidae, Athaliidae, Bembicidae, Boucekiidae, Calesidae, Ceidae, Cerocephalidae, Chalcedectidae, Chrysolampidae, Chyphotidae, Cleonymidae, Coelocybidae, Diparidae, Entomosericidae, Epichrysomallidae, Eremiaspheciidae, Eunotidae, Eutrichosomatidae, Geoscelionidae, Heptamelidae, Herbertiidae, Hetreulophidae, Heydeniidae, Idioporidae, Janzenellidae, Lyciscidae, Macromesidae, Megastigmidae, Melanosomellidae, Mellinidae, Metapelmatidae, Moraniidae, Neanastatidae, Neodiparidae, Neuroscelionidae, Nixoniidae, Ooderidae, Pelecinellidae, Pemphredonidae, Philanthidae, Pirenidae, Psenidae, Scelionidae, Spalangiidae, Sparasionidae, Systasidae, Thynnidae ja Zenargidae, joiden luokittelu omiksi heimoikseen perustuu mm. Pilgrim ym:n (2008), Malm & Nymanin (2013), Chen ym:n (2021), Jansta ym:n (2017), Sann ym:n (2018, 2021), Malagón-Aldana ym:n (2021), Burks ym:n (2022), Niu ym:n (2022) ja Zhang ym:n (2022) tutkimuksiin. Myrmosinae-alaheimoa on usein pidetty omana heimonaan, mutta uusimman tutkimuksen perusteella se luokitellaan Mutillidae-heimon alaheimoksi (Brothers & Lelej 2017).
Suomen lajitietokeskuksen taksonomisessa tietokannassa ylläpidetään luetteloa maailman pistiäisheimoista ja Suomen pistiäislajeista. Luettelossa heimojen ja niitä ylempien taksonien järjestys pyrkii noudattamaan taksonien sukulaisuussuhteita ja fylogeniaa, kun taas alemmat taksonit luetellaan aakkosjärjestyksessä. Pistiäisten suursystematiikasta on julkaistu viime vuosina useita tutkimuksia, joiden tulokset ovat osaksi ristiriitaisia. Lajitietokeskuksen luettelon ja yläheimojen järjestyksen perustana on Petersin ym. (2017a) fylogeneettinen tutkimus. Yläheimot Megalyroidea ja Mymarommatoidea puuttuivat Petersin ym. tutkimuksesta, joten niiden systemaattinen sijainti on Klopfsteinin ym. (2013) tutkimuksen mukainen. Sierolomorphoidean luokittelu omaksi yläheimokseen perustuu Branstetterin ym. (2017) tutkimukseen.
Heimot luetellaan yläheimon sisällä aakkosjärjestyksessä, mikäli yläheimoon kuuluu vain kaksi heimoa. Muissa yläheimoissa heimojen järjestys perustuu seuraaviin lähteisiin: Tenthredinoidea (Niu ym. 2022), Evanioidea (Li ym. 2018), Chrysidoidea (Carpenter 1999, Brothers 2011), Pompiloidea (Branstetter ym. 2017), Apoidea (Sann ym. 2018, 2021), Platygastroidea Chen ym:n (2021), Cynipoidea (Blaimer ym. 2020), Diaprioidea (Klopfstein ym. 2013), Chalcidoidea (Cruaud ym. 2022), Ichneumonoidea (Jasso-Martinez ym. 2020) ja Proctotrupoidea (Sharkey ym. 2012, Ronquist ym. 1999). Yläheimo Chrysidoidea saattaa olla parafyleettinen ryhmä (Branstetter ym. 2017).
Pistiäisheimojen suomenkieliset nimet perustuvat pääosin Várkonyin (2012) ja Paukkusen (2015) julkaisemattomiin raportteihin. Ruotsinkieliset nimet ovat peräisin Dyntaxa-tietokannasta.
Taulukko 1. Maailman ja Suomen pistiäisheimot. Lihavoidut heimot on tavattu Suomesta. Lajimäärät päivitetty 3.1.2023.
Alalahko | Yläheimo | No | Heimo | Suomalainen nimi | Lajeja Suomessa | Ruotsalainen nimi | |
Symphyta | Pamphilioidea | 1 | Megalodontesidae | ||||
Symphyta | Pamphilioidea | 2 | Pamphiliidae | kudospistiäiset | 32 | spinnarsteklar | |
Symphyta | Xyeloidea | 3 | Xyelidae | kääpiösahapistiäiset | 2 | tallblomsteklar | |
Symphyta | Tenthredinoidea | 4 | Blasticotomidae | sylkisahapistiäiset | 1 | ormbunkssteklar | |
Symphyta | Tenthredinoidea | 5 | Zenargidae | ||||
Symphyta | Tenthredinoidea | 6 | Pergidae | ||||
Symphyta | Tenthredinoidea | 7 | Argidae | mailapistiäiset | 20 | borsthornsteklar | |
Symphyta | Tenthredinoidea | 8 | Athaliidae | 9 | |||
Symphyta | Tenthredinoidea | 9 | Diprionidae | havupistiäiset | 18 | barrsteklar | |
Symphyta | Tenthredinoidea | 10 | Cimbicidae | nuijapistiäiset | 29 | klubbhornsteklar | |
Symphyta | Tenthredinoidea | 11 | Heptamelidae | saniaispistiäiset | 4 | ||
Symphyta | Tenthredinoidea | 12 | Tenthredinidae | lehtipistiäiset | 614 | bladsteklar | |
Symphyta | Xiphydrioidea | 13 | Xiphydriidae | junkipistiäiset | 5 | halmsteklar | |
Symphyta | Siricoidea | 14 | Anaxyelidae | ||||
Symphyta | Siricoidea | 15 | Siricidae | puupistiäiset | 7 | vedsteklar | |
Symphyta | Cephoidea | 16 | Cephidae | korsipistiäiset | 12 | halssteklar | |
Symphyta | Orussoidea | 17 | Orussidae | loissahapistiäiset | 1 | parasitväxtsteklar | |
Apocrita | Parasitica | Ichneumonoidea | 18 | Ichneumonidae | ahmaspistiäiset | 2777 | brokparasitsteklar |
Apocrita | Parasitica | Ichneumonoidea | 19 | Braconidae | vainopistiäiset | 1401 | bracksteklar |
Apocrita | Parasitica | Ceraphronoidea | 20 | Ceraphronidae | nysäpistiäiset | 43 | pysslingsteklar |
Apocrita | Parasitica | Ceraphronoidea | 21 | Megaspilidae | täpläpistiäiset | 37 | trefåresteklar |
Apocrita | Parasitica | Cynipoidea | 22 | Cynipidae | äkämäpistiäiset | 53 | gallsteklar |
Apocrita | Parasitica | Cynipoidea | 23 | Austrocynipidae | |||
Apocrita | Parasitica | Cynipoidea | 24 | Ibaliidae | lapapistiäiset | 3 | skärknivsteklar |
Apocrita | Parasitica | Cynipoidea | 25 | Liopteridae | |||
Apocrita | Parasitica | Cynipoidea | 26 | Figitidae | kilvekepistiäiset | 149 | glattsteklar |
Apocrita | Parasitica | Platygastroidea | 27 | Geoscelionidae | |||
Apocrita | Parasitica | Platygastroidea | 28 | Nixoniidae | |||
Apocrita | Parasitica | Platygastroidea | 29 | Neuroscelionidae | |||
Apocrita | Parasitica | Platygastroidea | 30 | Janzenellidae | |||
Apocrita | Parasitica | Platygastroidea | 31 | Platygastridae | litupistiäiset | 210 | gallmyggesteklar |
Apocrita | Parasitica | Platygastroidea | 32 | Sparasionidae | kattipistiäiset | 3 | |
Apocrita | Parasitica | Platygastroidea | 33 | Scelionidae | hitupistiäiset | 79 | äggmärkarsteklar |
Apocrita | Parasitica | Proctotrupoidea | 34 | Peradeniidae | |||
Apocrita | Parasitica | Proctotrupoidea | 35 | Proctorenyxidae | |||
Apocrita | Parasitica | Proctotrupoidea | 36 | Roproniidae | |||
Apocrita | Parasitica | Proctotrupoidea | 37 | Pelecinidae | |||
Apocrita | Parasitica | Proctotrupoidea | 38 | Austroniidae | |||
Apocrita | Parasitica | Proctotrupoidea | 39 | Vanhorniidae | sepikkäpistiäiset | 1 | |
Apocrita | Parasitica | Proctotrupoidea | 40 | Heloridae | harsiaispistiäiset | 4 | bladluslejonsteklar |
Apocrita | Parasitica | Proctotrupoidea | 41 | Proctotrupidae | keripistiäiset | 34 | svartsteklar |
Apocrita | Parasitica | Diaprioidea | 42 | Maamingidae | |||
Apocrita | Parasitica | Diaprioidea | 43 | Monomachidae | |||
Apocrita | Parasitica | Diaprioidea | 44 | Ismaridae | pihtiäispistiäiset | 5 | |
Apocrita | Parasitica | Diaprioidea | 45 | Diapriidae | muurupistiäiset | 212 | hyllhornsteklar |
Apocrita | Parasitica | Mymarommatoidea | 46 | Mymarommatidae | paljepistiäiset | 1 | bälgnacksteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 47 | Mymaridae | hiukekiilupistiäiset | 79 | dvärgsteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 48 | Baeomorphidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 49 | Eunotidae | 7 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 50 | Encyrtidae | hyppykiilupistiäiset | 232 | sköldlussteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 51 | Aphelinidae | epelikiilupistiäiset | 32 | växtlussteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 52 | Neodiparidae | 1 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 53 | Azotidae | kilpikkäkiilupistiäiset | 1 | |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 54 | Signiphoridae | nuijakiilupistiäiset | 3 | långklubbsteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 55 | Idioporidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 56 | Calesidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 57 | Trichogrammatidae | munakiilupistiäiset | 15 | hårstrimsteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 58 | Eulophidae | hentokiilupistiäiset | 306 | finglanssteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 59 | Herbertiidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 60 | Pirenidae | kärpäskiilupistiäiset | 31 | |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 61 | Systasidae | 3 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 62 | Tetracampidae | kauluskiilupistiäiset | 8 | raggsteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 63 | Diparidae | 1 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 64 | Neanastatidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 65 | Epichrysomallidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 66 | Ormyridae | äkämäkiilupistiäiset | 4 | kägelglanssteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 67 | Cynipencyrtidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 68 | Melanosomellidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 69 | Tanaostigmatidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 70 | Torymidae | loistokiilupistiäiset | 73 | gallglanssteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 71 | Cerocephalidae | 1 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 72 | Spalangiidae | 5 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 73 | Chrysolampidae | 3 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 74 | Eutrichosomatidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 75 | Perilampidae | välkekiilupistiäiset | 11 | gropglanssteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 76 | Eucharitidae | kytrykiilupistiäiset | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 77 | Ceidae | 2 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 78 | Pteromalidae | hohtokiilupistiäiset | 343 | puppglanssteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 79 | Heydeniidae | 1 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 80 | Eupelmidae | loikkakiilupistiäiset | 10 | hoppglanssteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 81 | Metapelmatidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 82 | Macromesidae | 1 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 83 | Cleonymidae | 1 | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 84 | Megastigmidae | täpläkiilupistiäiset | 17 | |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 85 | Moranilidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 86 | Lyciscidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 87 | Hetreulophidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 88 | Coelocybidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 89 | Ooderidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 90 | Leucospidae | laskoskiilupistiäiset | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 91 | Boucekiidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 92 | Agaonidae | viikunapistiäiset | ||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 93 | Pelecinellidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 94 | Chalcedectidae | |||
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 95 | Eurytomidae | himmikiilupistiäiset | 68 | kragglanssteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | 96 | Chalcididae | jalokiilupistiäiset | 10 | bredlårsteklar |
Apocrita | Parasitica | Chalcidoidea | incertae sedis | 8 | |||
Apocrita | Parasitica | Stephanoidea | 97 | Stephanidae | kruunupistiäiset | ||
Apocrita | Parasitica | Evanioidea | 98 | Aulacidae | junkiaispistiäiset | 1 | vedlarvsteklar |
Apocrita | Parasitica | Evanioidea | 99 | Gasteruptiidae | peitsipistiäiset | 9 | bisteklar |
Apocrita | Parasitica | Evanioidea | 100 | Evaniidae | torakkapistiäiset | 1 | hungersteklar |
Apocrita | Parasitica | Megalyroidea | 101 | Megalyridae | |||
Apocrita | Parasitica | Trigonalyoidea | 102 | Trigonalyidae | alvepistiäiset | 1 | |
Apocrita | Aculeata | Chrysidoidea | 103 | Plumariidae | |||
Apocrita | Aculeata | Chrysidoidea | 104 | Scolebythidae | |||
Apocrita | Aculeata | Chrysidoidea | 105 | Sclerogibbidae | |||
Apocrita | Aculeata | Chrysidoidea | 106 | Embolemidae | vohkapistiäiset | 1 | vedstritsteklar |
Apocrita | Aculeata | Chrysidoidea | 107 | Dryinidae | pihtipistiäiset | 46 | stritsäcksteklar |
Apocrita | Aculeata | Chrysidoidea | 108 | Bethylidae | lattapistiäiset | 18 | dvärggaddsteklar |
Apocrita | Aculeata | Chrysidoidea | 109 | Chrysididae | kultapistiäiset | 50 | guldsteklar |
Apocrita | Aculeata | Vespoidea | 110 | Rhopalosomatidae | |||
Apocrita | Aculeata | Vespoidea | 111 | Vespidae | ampiaiset | 43 | getingar |
Apocrita | Aculeata | Sierolomorphoidea | 112 | Sierolomorphidae | |||
Apocrita | Aculeata | Tiphioidea | 113 | Tiphiidae | puukkopistiäiset | 2 | pansarsteklar |
Apocrita | Aculeata | Thynnoidea | 114 | Chyphotidae | |||
Apocrita | Aculeata | Thynnoidea | 115 | Thynnidae | lysmypistiäiset | 1 | jägarsteklar |
Apocrita | Aculeata | Pompiloidea | 116 | Pompilidae | tiepistiäiset | 58 | vägsteklar |
Apocrita | Aculeata | Pompiloidea | 117 | Sapygidae | säiläpistiäiset | 2 | planksteklar |
Apocrita | Aculeata | Pompiloidea | 118 | Mutillidae | mutipistiäiset | 3 | sammetsteklar |
Apocrita | Aculeata | Scolioidea | 119 | Bradynobaenidae | |||
Apocrita | Aculeata | Scolioidea | 120 | Scoliidae | sapelipistiäiset | dolksteklar | |
Apocrita | Aculeata | Formicoidea | 121 | Formicidae | muurahaiset | 59 | myror |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 122 | Ampulicidae | kartiopistiäiset | 2 | kackerlacksteklar |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 123 | Heterogynaidae | |||
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 124 | Mellinidae | kärpäspistiäiset | 2 | rovsteklar |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 125 | Sphecidae | hietapistiäiset | 5 | grävsteklar |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 126 | Crabronidae | kiiltosuupistiäiset | 74 | rovsteklar |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 127 | Astatidae | kievaspistiäiset | 4 | rovsteklar |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 128 | Bembicidae | kaskaspistiäiset | 15 | rovsteklar |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 129 | Eremiaspheciidae | |||
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 130 | Philanthidae | rengaspistiäiset | 5 | rovsteklar |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 131 | Pemphredonidae | kirvapistiäiset | 38 | rovsteklar |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 132 | Entomosericidae | |||
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 133 | Psenidae | otapistiäiset | 15 | rovsteklar |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 134 | Ammoplanidae | |||
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 135 | Melittidae | vyömehiläiset | 5 | sommarbin |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 136 | Andrenidae | maamehiläiset | 44 | grävbin |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 137 | Halictidae | hietamehiläiset | 40 | vägbin |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 138 | Colletidae | kalvomehiläiset | 23 | korttungebin |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 139 | Stenotritidae | |||
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 140 | Megachilidae | vatsaharjamehiläiset | 54 | buksamlarbin |
Apocrita | Aculeata | Apoidea | 141 | Apidae | aitomehiläiset | 74 | långtungebin |
Kirjallisuus
Aguiar, A.P., Deans, A.R., Engel, M.S., Forshage, M., Huber, J.T., Jennings, J.T., Johnson, N.F., Lelej, A.S., Longino, J.T., Lohrmann, V., Mikó, I., Ohl, M., Rasmussen, C., Taeger, A. & Yu, D.S.K. (2013) Order Hymenoptera. In: Zhang, Z.-Q. (Ed.), Animal biodiversity: an outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness (addenda 2013). Zootaxa 3703: 51–62. http://dx.doi.org/10.11646/zootaxa.3703.1.12
Blaimer, B. B., Gotzek, D., Brady, S. G. & Buffington, M. L. 2020: Comprehensive phylogenomic analyses re-write the evolution of parasitism within cynipoid wasps. – BMC Evolutionary Biology 20(1): 1–22. https://doi.org/10.1186/s12862-020-01716-2
Branstetter, M.G., Danforth, B.N., Pitts, J.P., Faircloth, B.C., Ward, P.S., Buffington, M.L., Gates, M.W., Kula, R.R. & Brady, S.G. 2017: Phylogenomic Insights into the Evolution of Stinging Wasps and the Origins of Ants and Bees. Current Biology 27: 1019-1025. http://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2017.03.027
Brothers, D.J. 2011: A new Late Cretaceous family of Hymenoptera, and phylogeny of the Plumariidae and Chrysidoidea (Aculeata). ZooKeys 130: 515–542. http://dx.doi.org/10.3897/zookeys.130.1591
Brothers, D.J., Lelej, A.S. 2017: Phylogeny and higher classification of Mutillidae (Hymenoptera) based on morphological reanalyses. Journal of Hymenoptera Research 60: 1-97. https://doi.org/10.3897/jhr.60.20091
Burks, R., Mitroiu, M.-D., Fusu, L., Heraty, J.M., Janšta, P., Heydon, S., Dale-Skey Papilloud, N., Peters, R.S., Tselikh, E.V., Woolley, J.B., van Noort, S., Baur, H., Cruaud, A., Darling, C., Haas, M., Hanson, P., Krogmann, L. & Rasplus, J.-Y. 2022: From hell’s heart I stab at thee! A determined approach towards a monophyletic Pteromalidae and reclassification of Chalcidoidea (Hymenoptera). – Journal of Hymenoptera Research 94: 13–88. https://doi.org/10.3897/jhr.94.94263
Carpenter, J.M. 1999: What do we know about chrysidoid (Hymenoptera) relationships? Zoologica Scripta 28: 215–231.
Chen, H., Lahey, Z., Talamas, E. J., Valerio, A. A., Popovici, O. A., Musetti, L., Klompen, H., Polaszek, A., Masner, L., Austin, A. D. & Johnson, N. F. 2021: An integrated phylogenetic reassessment of the parasitoid superfamily Platygastroidea (Hymenoptera: Proctotrupomorpha) results in a revised familial classification. – Systematic Entomology 46(4): 1088–1113. https://doi.org/10.1111/syen.12511
Cruaud, A., Rasplus, J.-Y., Zhang, J., Burks, R., Delvare, G., Fusu, L., Gibson, G.A.P., Gumovsky, A., Hanson, P., Huber, J.T., Janšta, P., Mitroiu, M.-D., Noyes, J.S., van Noort, S., Baker, A., Böhmová, J., Baur, H., Blaimer, B.B., Brady, S.G., Bubeníková, K., Chartois, M., Copeland, R.S., Dale-Skey Papilloud, N., Dal Molin, A., Darling, C., Dominguez, C., Fisher, N., Gates, M.W., Gebiola, M., Guerrieri, E., Haas, M., Hansson, C., Heydon, S., Kresslein, R.L., Krogmann, L., Moriarty Lemmon, E., Mottern, J., Murray, E., Nidelet, S., Nieves Aldrey, J.L., Perry, R., Peters, R.S., Pinto, J.D., Polaszek, A., Sauné, L., Schmidt, S., Torréns, J., Triapitsyn, S., Tselikh, E.V., Ubaidillah, R., Yoder, M., Lemmon, A., Woolley, J.B. & Heraty, J.M. 2022: The Chalcidoidea bush of life-a massive radiation blurred by mutational saturation. Submitted. bioRxiv, 1–74. https://doi.org/10.1101/2022.09.11.507458
Janšta, P., Cruaud, A., Delvare, G., Genson, G., Heraty, J., Křížková, B. & Rasplus, J.-Y. 2017: Torymidae (Hymenoptera, Chalcidoidea) revised: molecular phylogeny, circumscription and reclassification of the family with discussion of its biogeography and evolution of life-history traits. Cladistics, published online. http://dx.doi.org/10.1111/cla.12228
Jasso-Martínez, J. M., Santos, B. F., Zaldívar-Riverón, A., Fernandez-Triana, J., Sharanowski, B. J., Richter, R., Dettman, J. R., Blaimer, B. B., Brady, S. G. & Kula, R. R. 2022: Phylogenomics of braconid wasps (Hymenoptera, Braconidae) sheds light on classification and the evolution of parasitoid life history traits. - Molecular Phylogenetics and Evolution, preprint. https://doi.org/10.1016/j.ympev.2022.107452
Johnson, B.R., Borowiec, M.L., Chiu, J.C., Lee, E.K., Atallah, J. & Ward, P.S. 2013: Phylogenomics resolves evolutionary relationships among ants, bees and wasps. Current Biology 23: 2058–2062. http://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2013.08.050
Klopfstein, S., Vilhelmsen, L., Heraty, J.M., Sharkey, M. & Ronquist, F. 2013: The Hymenopteran Tree of Life: Evidence from Protein-Coding Genes and Objectively Aligned Ribosomal Data. PLoS ONE 8: e69344. http://dx.doi.org/10.1371/journal.pone.0069344
Li, L., Rasnitsyn, A. P., Shih, C., Labandeira, C. C., Buffington, M., Li, D. & Ren, D. 2018: Phylogeny of Evanioidea (Hymenoptera, Apocrita), with descriptions of new Mesozoic species from China and Myanmar. Systematic Entomology 43(4): 810-842. https://doi.org/10.1111/syen.12315
Malagón-Aldana, L. A., Smith, D. R., Shinohara, A., Vilhelmsen, L. 2021: From Arge to Zenarge: adult morphology and phylogenetics of argid sawflies (Hymenoptera: Argidae). - Zoological Journal of the Linnean Society: zlaa170. https://doi.org/10.1093/zoolinnean/zlaa170
Malm, T. & Nyman, T. 2014: Phylogeny of the symphytan grade of Hymenoptera: new pieces into the old jigsaw(fly) puzzle. – Cladistics. 31(1): 1–17. https://doi.org/10.1111/cla.12069
Niu, G., Budak, M., Korkmaz, E.M., Doğan, Ö., Nel, A., Wan, S., Cai, C., Jouault, C., Li, M. & Wei, M. 2022: Phylogenomic analyses of the Tenthredinoidea support the familial rank of Athaliidae (Insecta, Tenthredinoidea). – Insects 2022(13): 858. https://doi.org/10.3390/insects13100858
Paukkunen, J. 2015: Saha- ja myrkkypistiäisryhmien suomenkielinen nimistö. Julkaisematon raportti. 5 s.
Peters, R.S., Krogmann, L., Mayer, C., Donath, A., Gunkel, S., Meusemann, K., Kozlov, A., Podsiadlowski, L., Petersen, M., Lanfear, R., Diez, P.A., Heraty, J., Kjer, K.M., Klopfstein, S., Meier, R., Polidori, C., Schmitt, T., Liu, S., Zhou, X., Wappler, T., Rust, J., Misof, B. & Niehuis, O. 2017a: Evolutionary History of the Hymenoptera. Current Biology 27: 1–6. http://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2017.01.027
Pilgrim, E.M., von Dohlen, C.D. & Pitts, J.P. 2008: Molecular phylogenetics of Vespoidea indicate paraphyly of the superfamily and novel relationships of its component families and subfamilies. Zoologica Scripta 37: 539–560. http://dx.doi.org/10.1111/j.1463-6409.2008.00340.x
Ronquist, F. 1999: Phylogeny, classification and evolution of the Cynipoidea. Zoologica Scripta 28: 139–164.
Ronquist, F., Rasnitsyn, A. P., Roy, A., Eriksson, K. & Lindgren, M. 1999: Phylogeny of the Hymenoptera: A cladistic reanalysis of Rasnitsyn’s (1998) data. Zoologica Scripta 28: 13–50. https://doi.org/10.1046/j.1463-6409.1999.00023.x
Sann, M., Niehuis, O., Peters, R. S., Mayer, C., Kozlov, A., Podsiadlowski, L., Bank, S., Meusemann, K., Misof, B., Bleidorn, C. & Ohl, M. 2018: Phylogenomic analysis of Apoidea sheds new light on the sister group of bees. BMC Evolutionary Biology 18: 71. https://doi.org/10.1186/s12862-018-1155-8
Sann, M., Meusemann, K., Niehuis, O., Escalona, H. E., Mokrousov, M., Ohl, M., Pauli, T. & Schmid‐Egger, C. 2021: Reanalysis of the apoid wasp phylogeny with additional taxa and sequence data confirms the placement of Ammoplanidae as sister to bees. – Systematic Entomology 46(3): 558–569 https://doi.org/10.1111/syen.12475
Sharkey, M. J., Carpenter, J. M., Vilhelmsen, L., Heraty, J., Liljeblad, J., Dowling, A. P., Schulmeister, S., Murray, D., Deans, A. R., Ronquist, F., Krogmann, L. & Wheeler, W. C. 2012: Phylogenetic relationships among superfamilies of Hymenoptera. Cladistics 28: 80–112. https://doi.org/10.1111/j.1096-0031.2011.00366.x
Várkonyi, G. 2012: Kätköpistiäisryhmien suomenkieliset nimet. Pistiäistyöryhmän ehdotus 10.11.2012. Julkaisematon raportti. 9 s.
Zhang, J., Heraty, J.M., Darling, C., Kresslein, R.L., Baker, A.J., Torréns, J., Rasplus, J.-Y., Lemmon, A. & Lemmon, E.M. 2022: Anchored phylogenomics and a revised classification of the planidial larva clade of jewel wasps (Hymenoptera: Chalcidoidea). – Systematic Entomology, preprint. https://doi.org/10.1111/syen.12533